پاسخ به چند سوال مهم در مورد حج واجب

1- چرا حج بر مسلمانان واجب شده است؟و فلسفه حج چیست؟

2- حج بر چه کسی واجب است؟و مستطیع چه کسی است؟

3- ایا با توجه به خطرات در عربستان سعودی بهتر نیست حج تعطیل شود؟

چرا حج بر مسلمانان واجب شده است؟و فلسفه حج چیست؟

حج گذشته از آثار و ثواب‌های اخروی که دارد، در دنیا نیز دارای آثار فراوان سیاسی، اجتماعی و معنوی است. این آثار و فواید می‌تواند به عنوان فلسفه یا حکمت حج مطرح شود. در روایات و سخنان ائمه (علیهم السلام(اشاره‌های فراوانی به آثار حج شده است. جهت اختصار دو نمونه از این روایات را نقل می‌کنیم.

1- امام علی(علیه السلام) در یکی از خطبه‌های نهج البلاغه به یکی از آثار مهم معنوی حج؛ یعنی فروتنی و از بین رفتن روحیه تکبر اشاره می‌کند. آن‌ حضرت می‌فرماید: آیا مشاهده نمى‌‏کنید که همانا خداوند سبحان، انسان‌‏هاى پیشین از آدم(علیه السلام) تا آیندگان این جهان را با سنگ‏‌هایى در مکّه آزمایش کرد که نه زیان مى‌‌‏رسانند، و نه نفعى دارند، نه مى‌‏بینند، و نه مى‌‏شنوند؟

این سنگ‌‏ها را خانه محترم خود قرار داده و آن‌ را عامل پایدارى مردم گردانید. سپس کعبه را در سنگلاخ‌‏ترین مکان‌‏ها، بى‏‌گیاه‌‏ترین زمین‌‏ها، و کم فاصله‌‏ترین درّه‌‏ها، در میان کوه‏‌هاى خشن، سنگریزه‌‏هاى فراوان، و چشمه‌‏هاى کم آب، و آبادى‌‏هاى از هم دور قرار داد، که نه شتر، نه اسب و گاو و گوسفند، هیچ‌کدام در آن سرزمین آسایش ندارند. سپس آدم (علیه السلام) و فرزندانش را فرمان داد که به سوى کعبه برگردند، و آن ‌را مرکز اجتماع و سر منزل مقصود و بار اندازشان گردانند، تا مردم با عشق قلب‏‌ها، به سرعت از میان فلات و دشت‏‌هاى دور، و از درون شهرها، روستاها، درّه‌‏هاى عمیق، و جزایر از هم پراکنده دریاها به مکّه روى آورند، شانه‌‏هاى خود را بجنبانند، و گرداگرد کعبه لا اله الا اللّه بر زبان جارى سازند، و در اطراف خانه طواف کنند، و با موهاى آشفته، و بدن‏‌هاى پر گرد و غبار در حرکت باشند.

لباس‏‌هاى خود را که نشانه شخصیّت هر فرد است در آورند، و با اصلاح نکردن موهاى سر، قیافه خود را تغییر دهند، که آزمونى بزرگ، و امتحانى سخت، و آزمایشى آشکار است براى پاکسازى و خالص شدن، که خداوند آن ‌را سبب رحمت و رسیدن به بهشت قرار داد.

اگر خداوند خانه محترمش، و مکان‌‏هاى انجام مراسم حج را، در میان باغ‌‏ها و نهرها، و سرزمین‌‏هاى سبز و هموار، و پر درخت و میوه، مناطقى آباد و داراى خانه‌‏ها و کاخ‌‏هاى بسیار، و آبادى‌‏هاى به هم پیوسته، در میان گندم زارها و باغات خرّم و پر از گل و گیاه، داراى مناظرى زیبا و پر آب، در وسط باغستانى شادى آفرین، و جادّه‌‏هاى آباد قرار مى‌‏داد، به همان اندازه که آزمایش ساده بود، پاداش نیز سبک‌‏تر مى‌‏شد. اگر پایه‌‏ها و بنیان کعبه، و سنگ‏‌هایى که در ساختمان آن به کار رفته از زمرّد سبز، و یاقوت سرخ، و داراى نور و روشنایى بود، دل‌‏ها دیرتر به شک و تردید مى‌‏رسیدند، و تلاش شیطان بر قلب‏‌ها کمتر اثر مى‌‏گذاشت، و وسوسه‌‏هاى پنهانى او در مردم کارگر نبود. در صورتى که خداوند بندگان خود را با انواع سختى‌‏ها مى‌‏آزماید، و با مشکلات زیاد به عبادت مى‏‌خواند، و به اقسام گرفتارى‌‏ها مبتلا مى‌‏سازد، تا کبر و خود پسندى را از دل‌‏هایشان خارج کند، و به جاى آن فروتنى آورد، و درهاى فضل و رحمتش را به روى‌‏شان بگشاید، و وسائل عفو و بخشش را به آسانى در اختیارشان گذارد. {نهج البلاغة}

2- امام هشتم على بن موسى الرّضا(علیهماالسلام) در جواب از علّت و سرّ تشریع حج می‌فرماید:

الف. علّت به جاى آوردن حج، رفتن به سوى خدا و طلب کردن ثواب بسیار، و پاک شدن از جمیع گناهانی است که از انسان صادر شده است.

ب. حج براى این است که از اشتباهات گذشته توبه کرده و پاک شده و اعمال آینده خود را از سر گیرد؛ چرا که حج موجب آمرزش و کفّاره گناهان گذشته او خواهد بود و مانند فردى است که تازه به حدّ بلوغ رسیده و مکلّف شده باشد.

ج. علّت حج لوازم آن است؛ مانند خرج کردن و به حساب رسیدن اموال و به زحمت و مشقّت انداختن بدن و منع شدن از اعمالى شهوانى و بردن لذّات.

د. تقرّب‏ به پروردگار عزّ و جلّ به سبب عبادات و خضوع و فروتنى، و کشیدن سختی سفر طولانی در میان صحرا و درّه و دشت، در گرما و سرما، میان امن و خوف، در زمانى بس طولانى و پیوسته.

هـ. رسیدن منافع براى جمیع مردم،

و. خواستن حاجت از خدا و ترسیدن از او، و رها کردن و دور شدن از صفت زشت بى‌‏رحمى و سنگدلى و بی‌‌باکى.

ی. از یاد نبردن خدا، و او را فراموش نکردن و از غیر خدا امید بریدن، و به عمل پرداختن، و به حقوق رسیدگى کردن، و جلوگیرى نفس از فسادگرایى.

ط. نفع رساندن یا به منفعت رسیدن کسانى که در شرق یا غرب زمین زندگى مى‏‌کنند، در صحرا یا دریا به سر می‌‌برند، در حجّ شرکت کرده، یا نکرده‌‏‌اند، از تاجر و بازرگان، از واردکننده و فروشنده یا خریدار و مشترى، از کاسب و نیازمند.

حج بر چه کسی واجب است؟و مستطیع چه کسی است؟

حج زیارت كردن خانه‌ی خدا و انجام اعمالی است كه در آنجا به جا آورده می شود و در تمام عمر بر كسی كه این شرایط را دارا باشد، یك مرتبه واجب می‌شود و آن شرایط عبارتند از:

1ـ بالغ باشد.

2ـ عاقل و آزاد باشد.

3ـ به واسطه‌ی رفتن به حج مجبور نشود كه كار حرامی را كه اهمیتش در شرع از حج بیشتر است، انجام دهد، یا عمل واجبی را كه از حج مهم تر است ترك نماید.

4ـ مستطیع باشد، بنابراین مستطیع بودن به چند چیز است:

الف) توشه‌ی راه و چیزهایی را كه بر حسب حالش در سفر به آن محتاج است كه در جای خود مفصل گفته شده، و نیز مركب سواری یا مالی كه بتواند آنها را تهیه كند، داشته باشد.

ب) سلامت مزاج و توانایی بر رفتن به مكه و حج.

ج) در راه مانعی از رفتن نباشد و اگر راه بسته باشد، یا انسان بترسد كه در راه جان یا عرض او از بین برود. یا مال او را ببرند، حج بر او واجب نیست، ولی اگر از راه دیگری بتواند برود، اگر چه دورتر باشد در صورتی كه مشقت زیاد نداشته باشد و خیلی غیر متعارف نباشد، باید از آن راه برود.

د) بقدر بجا آوردن اعمال حج وقت داشته باشد.

ه) مخارج كسانی را كه خرجی آنان بر او واجب است، مثل زن و بچه و مخارج كسانی را كه مردم خرجی دادن به آنها را لازم می‌شمارند، داشته باشد.

و)  بعد از برگشتن، كسب، یا زراعت، یا عایدی، ملك، یا راه دیگری برای معاش خود داشته باشد تا مجبور نشود به زحمت زندگی كند.

{توضیح المسائل دوازده مرجع، ج2، م2036}

ایا با توجه به خطرات در عربستان سعودی بهتر نیست حج تعطیل شود؟

1-اولين نکته توجه به ضرورت ديني و اهميت و آثار بسيار مهم و سازنده حج در ابعاد فردي و اجتماعي است .

2-  نکته دوم تبيين فني و فقهي موضوع است و توجه به اينکه حج داراي اقسامي است؛ واجب و مستحب و در موارد تزاحم ميان اجراي هريک از اقسام حج با ساير ضرورت ها و مصالح ، حکم هر يک متفاوت است .

3-  بله ممکن است در مواردي به خاطر عناوين ثانويه يا احکام حکومتي ، حج تعطيل شود و ولی‌فقیه‌ می‌تواند بر اساس‌ مصالح‌ اهم اسلام‌ و مسلمین، موقتاً‌ حکم‌ به‌ تعطیل‌ یک‌ حکم‌ شرعی‌ - اعم‌ از عبادی‌ و غیرعبادی‌ - نماید.البته بايد دقت داشت‌ مصلحتی‌ که‌ موجب‌ تعطیل‌ امر عبادی‌ چون‌ حج‌ یا غیرعبادی‌ می‌شود، باید از طريق کارشناختي و تخصصي ثابت شود که از مصلحت‌ موجود در آن‌ امر عبادی‌ یا غیرعبادی‌ مهمتر باشد.

4-  نکته ديگر نگاه تطبيقي و مصداقي به موضوع پرسش است که بايد ببينيم ، آيا مصلحت رفتن به حج علي رغم اينکه مي دانيم دولت سعودي از درآمدهاي ناشي از آن براي ترويج وهابيت و... استفاده مي کند ، با نرفتن به حج و ترک يکي از مهمترين فرايض الهي و آثار متعددي که به دنبال دارد در شرايط کنوني کدام داراي مصلحت مهمتري است ؟ البته با تفکيک ميان حج واجب و مستحب

.
5-  نکته بعدي نقد اين رويکرد است که آيا با تعطيلي حج توسط ايران مي توان جلوي فعاليت هاي وهابيت را گرفت ؟!! يا اينکه بايد از اين موقعيت استفاده نمود و با پربار نمودن حج و برپائي حجي ابراهيمي و تلاش براي بيداري جهان اسلام و... ، به خنثي سازي توطئه هاي دشمنان و گسترش اسلام ناب اقدام کرد ؟

6- مومن، بناي دين خود را بر اساس رأي و نظر شخصي نمي‌گذارد، بلكه بر آنچه از پروردگارش رسيده بنيان مي نهد.

وَالسَّلَامُ عَلَى مَنِ اتَّبَعَ الْهُدَى

م.م.م

 وبلاگ جام الست